5 τεχνικές διδακτικής αξιοποίησης τραγουδιών στο Μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ)

Το απόγευμα της Πέμπτης 25 Φεβρουαρίου 2021 πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, μέσω Webex, δίωρη επιμορφωτική συνάντηση των Θεολόγων της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης που διοργάνωσε το ΠΕΚΕΣ ΑΜΘ με υπεύθυνη τη Συντονίστρια Εκπαιδευτικού Έργου Θεολόγων ΑΜΘ κ. Ξανθή Αλμπανάκη.

Ακολουθεί μία ανασκόπηση της εισήγησής μου, με σκοπό να αποτελέσει πηγή ανατροφοδότησης για τους εξήντα (60) περίπου συναδέλφους και συναδέλφισσες που τίμησαν τη συνάντηση με τη συμμετοχή τους, αλλά και να δώσει τη δυνατότητα σε όσους δεν συμμετείχαν να πάρουν κάποιες ιδέες διδακτικής αξιοποίησης τραγουδιών στο ΜτΘ.

Καταρχάς να ξεκαθαρίσω ότι το θέμα μου δεν αφορά στο πώς μπορούν οι Θεολόγοι καθηγητές να αξιοποιήσουν γενικώς τη Μουσική στο ΜτΘ, αλλά το πώς μπορούν ειδικότερα να αξιοποιήσουν τους στίχους των τραγουδιών, ώστε προσελκύοντας μέσω της μουσικής το ενδιαφέρον των μαθητών τους να τους βοηθήσουν τελικά μέσω των στίχων να κατανοήσουν καλύτερα αφηρημένες έννοιες του ΜτΘ και να αναπτύξουν την ενσυναίσθησή τους. 

Να αναφέρω επίσης λίγα λόγια σχετικά με τη διδακτική μου εμπειρία στην αξιοποίηση τραγουδιών στο ΜτΘ. Επειδή όταν διορίστηκα ως Θεολόγος, πριν είκοσι χρόνια περίπου, είχα μία σχετικά μεγάλη εμπειρία ως δημιουργός τραγουδιών (γράφω τραγούδια -μουσική και στίχους- εδώ και 35 χρόνια) ήταν για μένα τελείως αυτονόητη η ένταξη τραγουδιών στο μάθημά μου. Ήδη από το πρώτο έτος του διορισμού μου άρχισα να χρησιμοποιώ τόσο δικά μου τραγούδια όσο και τραγούδια άλλων δημιουργών ως διδακτικό εργαλείο στο ΜτΘ. Για αρκετά χρόνια μάλιστα, όσο ακόμη το ίντερνετ δεν ήταν διαδεδομένο και τα σχολεία δεν είχαν τον απαραίτητο ηλεκτρονικό εξοπλισμό, έπαιρνα την κιθάρα μου στο μάθημα και τραγουδούσα ζωντανά τα τραγούδια που έκρινα ότι θα βοηθούσαν τους μαθητές μου διδακτικά. Είναι όμορφο και συγκινητικό όταν συναντώ παλιούς μαθητές μου που θυμούνται με κάθε λεπτομέρεια αυτές τις μουσικές μας δραστηριότητες. Αυτό φανερώνει τη διδακτική δύναμη που έχουν τα τραγούδια. Συστήνω μάλιστα όσοι ασχολείστε με τη μουσική και γνωρίζετε καλά κάποιο μουσικό όργανο να δοκιμάσετε τη ζωντανή εκτέλεση ενός τραγουδιού: προσδίδει έναν πιο έντονο βιωματικό χαρακτήρα στην όλη δραστηριότητα και θα ωφεληθούν διπλά οι μαθητές σας.

Αυτό που προσπάθησα στη συγκεκριμένη συνάντηση ήταν το να μοιραστώ κάποιες γνωστές τεχνικές διδακτικής αξιοποίησης τραγουδιών τις οποίες έχω χρησιμοποιήσει όλα αυτά τα χρόνια και τις έχω ξεχωρίσει γιατί ξέρω ότι "δουλεύουν" στην πράξη, αλλά και κάποιες που ανέπτυξα μέσα από τη διδακτική μου εμπειρία. Εύχομαι να τις βρείτε όλες χρήσιμες, πρωτίστως όμως αυτό που ελπίζω είναι να αρχίσετε (αν δεν το έχετε κάνει μέχρι τώρα) να χρησιμοποιείτε τα τραγούδια στο μάθημά σας. Οι μαθητές σας μόνο κερδισμένοι θα βγουν από αυτό, σας το εγγυώμαι. Αλλά και το μάθημά σας θα βγει κερδισμένο, αφού θα εμπλουτιστεί ακόμη περισσότερο, ενώ κι εσείς θα νιώθετε ακόμη μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη διδασκαλία σας.

Στην αρχή της παρουσίασής μου ακούσαμε το τραγούδι "Ο ξένος" από τους Babo Koro, το οποίο θα βρείτε σε προηγούμενη ανάρτησή μου όπου μπορείτε να το ακούσετε βλέποντας παράλληλα και τους στίχους του. Το τραγούδι αυτό αποτελεί τον καμβά και για τις πέντε (5) τεχνικές που παρουσίασα στην εισήγησή μου, αφού κατά την επεξεργασία του συγκεκριμένου τραγουδιού μπορούν άνετα να εφαρμοστούν όλες τους. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο να το έχετε ακούσει, προσέχοντας μάλιστα ιδιαιτέρως τους στίχους του, ώστε να το έχετε υπόψη σας στη συνέχεια της παρούσας ανάρτησης. Κάντε "κλικ" είτε στον σύνδεσμο παραπάνω είτε στην παρακάτω εικόνα για να μεταφερθείτε εκεί: 

Στην αρχή της παραπάνω ανάρτησής μου αναφέρονται ενδεικτικά τρεις Θεματικές Ενότητες του ΜτΘ όπου μπορεί να αξιοποιηθεί διδακτικά το συγκεκριμένο τραγούδι, ενώ στο τέλος της θα βρείτε μία σύντομη αναφορά στην πρώτη (1η) τεχνική που παρουσίασα: στον Έντεχνο Συλλογισμό (Artful Thinking Program) και στα έξι (6) μοτίβα του που έχω ξεχωρίσει ως τα καταλληλότερα για τη διδακτική αξιοποίηση τραγουδιών. Στην ακόλουθη διαφάνεια βλέπετε τα έξι χρώματα της παλέτας του Έντεχνου Συλλογισμού και τις νοητικές ή γνωστικές λειτουργίες στις οποίες αυτά αντιστοιχούν:

Η δεύτερη (2η) τεχνική που παρουσίασα ήταν αυτή της δραματοποίησης, η οποία έχει ξεκάθαρα βιωματικό χαρακτήρα. Οι επόμενες δύο διαφάνειες αναφέρονται στις επιμέρους τεχνικές της:

Η τρίτη (3η) τεχνική που ακολουθεί είναι αρκετά εύκολη στην εφαρμογή της και πάρα πολύ χρήσιμη για τη διδακτική αξιοποίηση του στιχουργικού μέρους των περισσότερων τραγουδιών. Στον "Οδηγό εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου" θα τη βρείτε βέβαια με λίγο διαφορετική ελληνική ονομασία, αλλά προσωπικά την προτιμώ όπως την έχω μετονομάσει:

Η τέταρτη (4η) τεχνική της παρουσίασής μου είναι αρκετά παραμελημένη, παρά τη μεγάλη επιτυχία που μπορεί να έχει η σωστή και προσεκτική εφαρμογή της:

Ας δούμε έναν από τους τρόπους εφαρμογής της:

Τέλος, η πέμπτη (5η) τεχνική που παρουσίασα προέρχεται από τη διδακτική μου εμπειρία στη χρήση των τραγουδιών στο ΜτΘ και δεν βασίζεται σε κάποια από τις γνωστές διδακτικές μεθόδους ή τεχνικές. Την παρουσιάζω αναλυτικά στις τρεις επόμενες διαφάνειες:

Εδώ τελείωσε το θεωρητικό κομμάτι της εισήγησής μου. Στη συνέχεια της συνάντησης ακούσαμε, ως ένα παράδειγμα εφαρμογής της παραλλαγής της τεχνικής μου ("νοηματική σύγκριση δύο τραγουδιών"), το τραγούδι των Locomondo "Τι γυρεύει αυτός ο ξένος στα λιβάδια μας". Το συγκεκριμένο τραγούδι των Locomondo, αν και φαίνεται να έχει την ίδια θεματική με το τραγούδι "Ο ξένος" των Babo Koro που είχαμε ακούσει στην αρχή, έχει κάποιες νοηματικές αποκλίσεις που το καθιστούν προβληματικό στο να λειτουργήσει ως "τραγούδι-διευκρινιστικό σχόλιο" στο ΜτΘ. Συγκρίνοντας, λοιπόν, αυτά τα δύο τραγούδια οι μαθητές μπορούν να εντοπίσουν αυτές τις νοηματικές αποκλίσεις και να εξηγήσουν για ποιον λόγο "Ο ξένος" των Babo Koro είναι καταλληλότερο τραγούδι για το ΜτΘ.

Ακολούθησαν άλλα δύο τραγούδια που μπορούν κάλλιστα να λειτουργήσουν ως "διευκρινιστικό σχόλιο" σε κάποια κείμενα ή ακόμη και σε ολόκληρες Θεματικές Ενότητες του ΜτΘ. Το πρώτο από αυτά ήταν το πολύ γνωστό και αγαπημένο τραγούδι "Ν' αγαπάς", σε μουσική του Παντελή Θαλασσινού και στίχους του Νίκου Βελιώτη.

Το τραγούδι αυτό ενδείκνυται για διδακτική αξιοποίηση με την τεχνική μου "τραγούδι-διευκρινιστικό σχόλιο" στα κείμενα των παρακάτω Θεματικών Ενοτήτων :

• Α' γυμνασίου - Β΄ Θεματική Ενότητα, 6. Ο άνθρωπος ως δημιουργός, κείμενα σελίδας 33
• Γ' γυμνασίου - Β' Θεματική Ενότητα, iii. Ζωή με ευθύνη για την κτίση, σελίδες 26-29
• Γ' Λυκείου - Θεματική Ενότητα 1.4 Οικο-Θεολογία, σελίδα 20

Εξαιρετικό παράδειγμα για "τραγούδι-διευκρινιστικό σχόλιο" αποτελεί επίσης το τραγούδι "Τα νησιά" του Μάριου Φραγκούλη, σε μουσική του ίδιου και στίχους του Παρασκευά Καρασούλου.

Το συγκεκριμένο τραγούδι μπορεί να αξιοποιηθεί διδακτικά στην επόμενη Θεματική Ενότητα:

• Α' Λυκείου 1.5. Η έννοια του προσώπου στη Θεολογία της Ορθόδοξης Χριστιανικής Παράδοσης, υποενότητα "Το άνοιγμα του προσώπου προς τον άλλον", κείμενο 3. "Κάθε άνθρωπος είναι νησί", σελίδα 37.

Θα έλεγε κανείς ότι υπάρχει ένας εσωτερικός διάλογος του συγκεκριμένου κειμένου του Θανάση Παπαθανασίου με τους στίχους του τραγουδιού του Παρασκευά Καρασούλου. Ή ακόμη καλύτερα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μία μεγάλη νοηματική συγγένεια μεταξύ τους. Στην περίπτωση αυτή η εφαρμογή της τεχνικής μου μπορεί να αγγίξει το απόλυτο. Δεν είναι πάντα εύκολο να εντοπίσουμε τραγούδια τόσο μεγάλης νοηματικής ομοιότητας, αλλά όταν συμβαίνει αυτό σίγουρα το τελικό αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτής της τεχνικής θα ανταμείψει τους μαθητές μας για τον κόπο μας.

Στη συνέχεια προτάθηκε ως ένα ακόμη παράδειγμα εφαρμογής της "νοηματικής σύγκρισης δύο τραγουδιών" για να διαλέξουν οι μαθητές μας το πιο ταιριαστό στο νόημα του κειμένου που επεξεργαζόμαστε, το τραγούδι "Ένας άνθρωπος που έγινε νησί" των Πυξ Λαξ. Μπορείτε να βρείτε εδώ τους στίχους του τραγουδιού αυτού. Ανάμεσα στα δύο αυτά τραγούδια υπάρχει μία σχετική ομοιότητα, αλλά το δεύτερο έχει κάποια σημεία που αποκλίνουν νοηματικά από το κείμενο που επεξεργαζόμαστε και γι' αυτό δεν κρίνεται τόσο κατάλληλο προς χρήση όσο το πρώτο.

Οι μαθητές μας καλούνται εδώ να ψάξουν για τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές ανάμεσα στα δύο στιχουργικά μέρη των τραγουδιών και να καταλήξουν στο συμπέρασμά τους. Βέβαια, η μουσική του τραγουδιού των Πυξ Λαξ ίσως να είναι πιο κοντά στα μουσικά ακούσματα των περισσότερων εκ των μαθητών μας, χωρίς αυτό να σημαίνει όμως ότι το γεγονός αυτό από μόνο του είναι ικανό να το χρίσει καταλληλότερο. Άλλωστε και το τραγούδι "Τα νησιά" του Μάριου Φραγκούλη έχει πολύ όμορφη μουσική, οπότε δεν τίθεται κανένα ζήτημα. Το πρώτιστο άλλωστε, υπενθυμίζω, στο οποίο πρέπει να ρίχνουμε το βάρος μας όταν επιλέγουμε ένα τραγούδι ως "διευκρινιστικό σχόλιο" ενός κειμένου του ΜτΘ είναι το νόημα των στίχων του.

Τέλος, ακούσαμε το τραγούδι μου "Αδελφόθεοι" το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί διδακτικά -με όλες σχεδόν τις τεχνικές που παρουσίασα- σε αρκετές Θ.Ε. των βιβλίων του ΜτΘ, όπως για παράδειγμα στη Θ.Ε. της Γ' Γυμνασίου που αναφέρεται στην Παραβολή του σπλαχνικού Σαμαρείτη, ενδείκνυται όμως κατεξοχήν για την Παραβολή της Τελικής Κρίσης:

• Α' Γυμνασίου, Δ' Θεματική Ενότητα, 13. iv) Κηρύττει μια κοινωνία δικαιοσύνης και ταυτίζεται με τους αδυνάτους (Παραβολή της Κρίσης, Μτ 25, 31-46), σελίδα 77.
• Γ' Γυμνασίου, Δ' Θεματική Ενότητα, υποενότητα ii.  "Ποιος είναι ο πλησίον μου;" - Ο σπλαχνικός Σαμαρείτης, σελίδα 36.

Σας προτείνω να το ακούσετε βλέποντας και τους στίχους του στο τέλος της ανάρτησης. Καλή ακρόαση και καλή επιτυχία στην εφαρμογή των πέντε τεχνικών!